Time dergisinin dünyada iz bırakan 100 insandan biri olarak belirlediği mikro ifade uzmanı psikolog Paul Ekman, 50 yılı aşkın süreyle binlerce insanın yüz ifadelerini inceleyerek “Facial Action Coding System” yani yüz ifade tanımlama sistemini geliştirmiştir. Paul Ekman, polis ve anti-terörizm ekiplerinde bilimsel danışman olarak görev yapmış ve Lie to me adlı dizi de onun buradaki çalışmalarından esinlenilerek yine onun danışmanlığında hazırlanmıştır.

 

Paul Ekman’ın ortağı olduğu bir yazılım şirketi F.A.C.S. metodolojisinin yazılımsal versiyonunu da geliştirmiştir. Türkiye’de nöro pazarlama araştırmalarında EEG, eye tracking, deri iletkenliği ve kalp ritmi ile birlikte eşzamanlı olarak F.A.C.S.’ı kullanan sadece Neuro Discover’dır. Yüz ifade tanımlama sistemi, yüzdeki kas gruplarının oluşturduğu 9 farklı duygu türü ve nötr-pozitif-negatif duygu değerlerini 65 milisaniyelik hızda yakalayabilmektedir. Böylece istemsiz olarak bilinçaltının verdiği duygusal tepkiler belirlenebilmekte ve söz konusu uyarıcı ile bağdaştırılarak spesifik duygular tespit edilebilmektedir. Örneğin gözbebeğinde büyüme veya deri iletkenliğinde artış gözlenen durumlarda F.A.C.S. verilerine de bakarak duygusal uyarılmanın hangi spesifik duygunun karşılığı olduğu, negatif veya pozitif değeri belirlenmektedir. Otomatik yani istemsiz yüz ifadelerinin tanımlanması için bu özel yazılım haricinde yüksek çözünürlüklü bir kameradan başka bir cihaza ihtiyaç yoktur.

 

Psikologlardan, tiyatroculara kadar geniş bir kullanım alanına sahip olan F.A.C.S. metodolojisi, nöro pazarlama araştırmalarında tamamlayıcı bir ölçüm olarak değerlendirilmektedir. Eye-tracking ve F.A.C.S. teknikleri birlikte kullanıldığında oldukça tatmin edici sonuçlar elde edilir. Dikkat alanları, duygusal uyarılma ve bu uyarılmanın altındaki spesifik duygulara ait bir analiz sırf bu iki yöntemin birleştirilmesi ile elde edilebilir. Üstelik bu iki yöntem de katılımcıya müdahale edilmeden uzaktan veri toplayan yöntemler olduğu için uygulaması oldukça kolaydır.

​

F.A.C.S. yazılımı ile tespit edebildiğimiz temel duygular:

 

 

• Mutluluk

• Şaşırma

• Öfke

• Üzüntü

• İğrenme

• Aşağılama

• Korku

• Hayal Kırıklığı

• Kafa Karışıklığı

 

Sizin de bir yüz ifade tanımlama sisteminiz var!

 

Arkadaşlarımız, meslektaşlarımız, ailemiz hatta yabancılarla hergün etkileşim içerisindeyiz. Farkında olsak da olmasak da diğer insanların yüzlerini devamlı okuyoruz. Yüz ifadeleri sayesinde içsel durumlarımıza dair inanılmaz bir bilgi aktarıyor ve alıyoruz. Sizinle çok güler yüzlü bir iletişim kuran satış temsilcisine bazen hiç ısınamazsınız. Nedeni onun milisaniyeler kadar kısa süreli mikro iğrenme ifadelerinde yatıyor olabilir mi? Beynimiz bu çok hızlı ifadeleri algılar ve geçmiş tecrübelerine dayanarak notunu verir ancak bu mikro ifadeler çoğu zaman bilinç eşiğimize çıkmaz ve bizim söyleyebildiğimiz sadece “elektrik alamadım”, “kanım ısınmadı, “bu adama bir güvensizlik hissediyorum ama nedenini bilmiyorum” gibi cümleler olur.

 

Siz çekin biz analiz edelim!

​

Bunun yanı sıra profil görüntüsü yüksek çözünürlüklü olarak kaydedilmiş dış kaynaklı videolar da sisteme yüklenerek analiz edilebilmektedir. İnsan kaynakları alanında şöyle birşeyi hayal edin. Mülakat esnasında adayın izni alınarak görüntüleri kaydedilir. Daha sonra sisteme yüklenen görüntülerde adayın konuşmaları esnasında yüzünde oluşan bastırılamayan mikro ifadeler ortaya çıkarılabilir. Mesela kendinden bahsederken yüz ifadelerindeki mikro üzüntü, hayal kırıklığı ya da kafa karışıklığı ifadeleri adayın bazı özelliklerinden memnun olmadığını ortaya koyabilir. Tabi ki böyle bir bulgu psikologların da içerisinde olduğu bir ekip tarafından analiz edilmelidir. Öte yandan kulağa etik gelmediğini düşünebilirsiniz. Ancak istihbarat, bankacılık, güvenlik gibi kritik görevler için uygulanabilecek bir mülakat analizi oluşturabilir.

​

Farklı Alanlarda Kullanımlar

​

Yüz ifade tanımlama sistemleri, yapay zeka çalışmalarında hatta uzun bir Mars yolculuğu yapacak astronotların psikolojik durumlarını izleyebilmek amacıyla NASA tarafından da kullanılmaktadır.

​

F.A.C.S. metodolojisinin yazılımsal uygulamasını geliştiren Paul Ekman’ın da ortağı olduğu şirketten bahsetmiştik. Bu şirketin Ocak 2016’da Apple tarafından satın alındığını belirtmeliyiz. Zira bu gelişme hayatımıza oldukça ilginç yenilikler getirecektir. Bu yazılım altyapısının IOS’a entegre edildiğini ve duygularınızı okuyan bir telefonunuz ya da tabletiniz olduğunu düşünün. Sosyal medyada neyin “gerçekten” beğenildiğini görmek, mutsuz bir gününüzde telefonunuzun sizi pozitif duygulara çekecek müzikler çalması, mimiklerinizle yönetebileceğiniz oyunlar, Siri’nin sizi motive etmesi ya da mutluluğunuzu paylaşması, en basit fikirler. Ama daha önemlisi telefonunuz sizin duygularınızı anlayarak ona göre tepki veren adeta duygusal zekaya sahip çok sıkı bir sanal dost olacaktır.

​

Öte yandan çoklu yüz ifade analiz özelliği olan yazılımlar da bulunmaktadır. Yani aynı anda 20-30 kişinin yüz ifadelerinden duygusal tepkimeleri tespit edilebilmektedir. Bu henüz çok yeni bir proje olsa da sinema salonlarında ya da konferanslarda nasıl kullanılabileceğini düşünün. Türkiye’de birçok akademisyenin bu ölçümlerden habersiz ya da ilgisiz kalması bir yana özellikle ABD ve Avrupa’daki üniversitelerde duygusal ölçümler konusunda, farklı amaçlarla, çok fazla akademik araştırmalar yapılmaktadır.

 

Yüz ifadelerinden duyguları tanıyabilen ve buna göre davranışlar ve mimikler geliştiren robotlar kulağa bilimkurgu filmi gibi gelse de bu alanda çalışmalar yapılıyor ve bunların başında yine yüz ifade tanımlama sistemleri geliyor.

​

 

Kaynak: Erdemir KO, Yavuz Ö. (2016). Nöropazarlamaya Giriş. İstanbul: Brand Map

​